Με τον όρο ψηφιακό δίδυμο (digital twin)1 αναφερόμαστε στην εικονική αναπαράσταση ενός αντικειμένου, ενός συστήματος ή μιας διαδικασίας. Για την αναπαράσταση αυτή προϋποθέσεις αποτελούν το φυσικό αντικείμενο, το ψηφιακό αντίγραφο και τη μεταξύ τους σύνδεση.
Η αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα
Η αλληγορία του σπηλαίου περιγράφει μια φανταστική σπηλιά, στην οποία βρίσκονται αλυσοδεμένοι κάποιοι άνθρωποι, από τη γέννησή τους. Δεν έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν από τη θέση τους. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να συζητούν μεταξύ τους και να βλέπουν μπροστά. Καθώς βρίσκονται σε αυτή τη θέση από τη γέννησή τους, δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τίποτε από τον πραγματικό κόσμο. Όλη η εμπειρία της ζωής τους προέρχεται από ότι έχουν δει και βιώσει μέσα σε αυτήν την σπηλιά. Φανταστείτε τώρα μπροστά σ αυτούς τους ανθρώπους να προβάλλονται σκιές στον τοίχο. Διάφορες φιγούρες που περνούν μπροστά από τα μάτια τους και συνοδεύονται από ήχους. Είναι φυσιολογικό οι άνθρωποι αυτοί να πιστεύουν πως οι σκιές είναι πραγματικά πλάσματα του υπαρκτού κόσμου. Τώρα φανταστείτε πως οι άνθρωποι που είναι αλυσοδεμένοι προσπαθούν να θυμηθούν την σειρά με την οποία οι σκιές περνούν, κάνουν έναν άτυπο διαγωνισμό μεταξύ τους και όποιος προβλέπει σωστά την επόμενη σκιά είναι ο νικητής.
Ας υποθέσουμε τώρα πως κάποτε, ένας εκ των αλυσσοδεμένων ανθρώπων απελευθερώνεται από τα δεσμά του και βγαίνει από τη σπηλιά. Στην αρχή, το φως του ήλιου τον τυφλώνει και δεν μπορεί να δει καλά. Τα μάτια του πονάνε. Στην συνέχεια όμως, μόλις συνηθίσει το φως της ημέρας αρχίζει να αντιλαμβάνεται πως ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός από αυτό που πίστευε όσο βρίσκονταν στην σπηλιά. Τα αντικείμενα μοιάζουν διαφορετικά, οι φιγούρες είναι επίσης διαφορετικές, οι ήχοι, η εμπειρία. Το μυαλό του γεμίζει εικόνες και κάνει συνδέσεις που του επιτρέπουν να αντιληφθεί ότι, μέχρι πριν βγει από τη σπηλιά, ζούσε σε μία πλάνη.
Ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τώρα τι θα γίνονταν αν αυτός, ο απελευθερωμένος από τα δεσμά, άνθρωπος επέστρεφε στην σπηλιά. Θα προσπαθούσε να μοιραστεί τα όσα είδε και άκουσε έξω από την σπηλιά. Θα προσπαθούσε να μοιραστεί το νέο βίωμα και να βγάλει ίσως τους συν-δεσμώτες του από την πλάνη. Ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τι θα έκαναν τώρα οι συν-δεσμώτες του, στο άκουσμα όλων αυτών. Θα τον θεωρούσαν τρελό; Θα τον χλεύαζαν ίσως; Ίσως να τον περιγελούσαν επειδή, μετά την παραμονή του στο φως του ηλίου, η όρασή του είναι πια αδύναμη στο σκοτάδι και δεν μπορεί τόσο εύκολα να ξεχωρίσει τις σκιές στον τοίχο.
Με αυτήν την αλληγορία ο Σωκράτης, του οποίου τη διδασκαλία ο Πλάτωνας περιλαμβάνει στην Πολιτεία, προσπαθεί να μας παρουσιάσει πως ο αδαής ή ημιμαθής άνθρωπος, μπορεί να παραμένει σκλάβος της ημιμάθειάς του, καθώς δεν είναι σε θέση να γνώριζει ή να διανοηθεί “ζωή καλύτερη από αυτήν που ζει”. Επίσης παρομοιάζει τους ανθρώπους που ελευθερώνονται από τα δεσμά τους, με τους φιλοσόφους, όπου καταφέρνουν να δουν πέρα από τις σκιές, προσεγγίζοντας την πραγματικότητα της ζωής.
Το “ψηφιακό σπήλαιο”
Με την εμφάνιση των έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας (smartphones) αλλά και την εξάπλωση του Διαδικτύου – και ακολούθως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) – πλήθος κόσμου άρχισε να χρησιμοποιεί πιο εντατικά το Διαδίκτυο. Άρχισε να διαβάζει νέα, να επικοινωνεί με φίλους, να μοιράζεται φωτογραφίες, προσωπικά νέα, προτιμήσεις, να αναζητά πράγματα και, φυσικά, να κάνει αγορές.
Οι διάφορες ψηφιακές υπηρεσίες (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μηχανές αναζήτησης, ηλεκτρονικά καταστήματα, κ.ο.κ.), στην πρόσπάθειά τους να “σερβίρουν” περιεχόμενο εύκολα και γρήγορα στους χρήστες και άρα να βγάλουν περισσότερα χρήματα από πωλήσεις προϊόντων ή διαφημίσεις αντίστοιχα, δημιούργησαν αλγορίθμους. Οι αλγόριθμοι αυτοί προσπαθούν, βάση του ιστορικού των ενεργειών ενός χρηστη – π.χ. ανάγνωση συγκεκριμένων άρθρων ειδησεογραφίας -, να τους εμφανίσουν και άλλο παρόμοιο περιεχόμενο, με την λογική ότι μάλλον θα τους ενδιαφέρει.
Αυτή η αλγοριθμική λειτουργία, σε βάθος χρόνου, κατέληξε στην εμφάνιση ενός φαινομένου που ονομάζουμε filter bubble ή ideological frame2. Πρόκειται για μια κατάσταση εγκλωβισμού της σκέψής και της διανοίας μας που προκύπτει από προσαρμοσμένες αναζητήσεις, συστήματα προτάσεων, και τις προτάσεις των αλγορίθμων. Τα αποτελέσματα αναζήτησης λοιπόν, βασίζονται σε πληροφορίες που παρέχουμε, όπως η τοποθεσία μας, η προηγούμενη συμπεριφορά των κλικ μας, και το ιστορικό αναζητήσεών μας. Ως αποτέλεσμα, καταλήγουμε να διαβάζουμε μόνο ότι συμφωνεί με τις δικές μας απόψεις. Προσαρμόζουμε δηλαδή τον κόσμο στα μέτρα μας σε μια προσπάθεια να ενισχύσουμε τις πεποιθήσεις μας και να επιβεβαιωθούμε. Αυτή μας η τάση είναι γνωστή επίσης με τον όρο προκατάληψη επιβεβαίωσης3. Πρόκειται για την τάση ενός ατόμου να αναζητήσει, να ερμηνεύσει, να ευνοήσει και να ανακαλέσει πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή υποθέσεις του.
Στο Διαδίκτυο είναι πολύ εύκολο να παρασυρθούμε από “σκιές”. Από πληροφορίες που είναι αναληθείς, κατασκευασμένες ή απλά ανακριβείς, ιδιαίτερα αν μοιάζουν με αυτό που ορίζουμε ως “η δική μας αλήθεια”. Δημιουργούμε με αυτόν τον τρόπο, το δικό μας σπήλαιο, στο οποίο αλυσσοδεμένοι παρακολουθούμε τις διαδικτυακές σκιές και, μαζί με τους συν-δεσμώτες μας, τις σχολιάζουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όταν δε κάποιος από τους συν-δεσμώτες μας αρθρώσει κάποια άποψη διαφορετική, συχνά σπεύδουμε να τον νουθετήσουμε και να “τον επαναφέρουμε στην τάξη”4.
- Ψηφιακό δίδυμο – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) ↩︎
- Filter bubble – Wikipedia ↩︎
- Προκατάληψη επιβεβαίωσης – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) ↩︎
- Τρολ (Διαδίκτυο) – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) ↩︎
Image Credit: An Illustration of The Allegory of the Cave from Plato’s Republic, CC-BY-SA 4.0 (Wikipedia)
